Stop het misbruik van onze bodem

09 december 2021, Martin Doeswijk en Julie Estival

Naar aanleiding van Wereldbodemdag op 5 december, delen Martin Doeswijk (International Soil Director) en Julie Estival (Project Manager Agro Environment) hun visie op en mening over de nieuwe EU Soil Strategy. Ook gaan ze in op het belang van een gezonde bodem en duurzaam bodembeheer. Maar ze roepen vooral alle EU-landen op om de nieuwe bodemstrategie te omarmen.

Op 17 november 2021 nam de Europese Commissie een nieuwe strategie aan die ervoor moet zorgen dat alle bodemecosystemen in de EU in 2050 gezond en veerkrachtig zijn[1]. In hetzelfde rapport meldde de Commissie echter ook dat momenteel 60 tot 70% van de bodem in de EU ongezond is. In dit artikel benadrukken Julie en Martin de urgentie van bodemverbetering, welke vervolgstappen nodig zijn, waarom TAUW het zo belangrijk vindt dat er nu wordt ingegrepen en hoe we hier al aan bijdragen.

Medio november 2021 nam de Europese Commissie de nieuwe bodemstrategie aan. Wat houdt deze nieuwe strategie concreet in?

Doel van de nieuwe bodemstrategie is dat de bodem overal in de EU in 2050 gezond is. Er wordt naar verschillende soorten bodems gekeken, waaronder landbouwgrond, maar ook de bodem in de natuur en het stedelijk gebied, inclusief het grondwater. Daarbij gaat het niet alleen over herstel en duurzaam grondgebruik, maar ook over maatschappelijke betrokkenheid, financiering, kennisuitwisseling en best practices. Daarmee krijgt de bodem een stem in belangrijke maatschappelijke uitdagingen, zoals klimaatverandering, energietransitie, voedselproductie, urbanisatie en circulariteit. 

Daarnaast vormt de nieuwe bodemstrategie een belangrijk onderdeel van de Green Deal, wat inhoudt dat bodemvraagstukken op het niveau van de Europese Commissie aandacht zullen krijgen. Er is een verandering doorgevoerd in de definitie van een gezonde bodem. Een gezonde bodem wordt niet langer uitsluitend als 'vruchtbare bodem zonder vervuiling' gezien, maar ook als een bodem die een breed scala aan ecosysteemdiensten biedt, zoals: 

  • Produceren van voedsel en biomassa, zoals met land- en bosbouw
  • Opnemen, opslaan en filteren van water om het grondwater te beschermen
  • Vormen van een basis voor leven en biodiversiteit, inclusief habitats, soorten en genen
  • Opslaan van koolstof
  • Bieden van een fysiek platform en culturele diensten voor mensen en hun activiteiten
  • Fungeren als bron van grondstoffen;
  • Vastleggen van ons geologische, geomorfologische en archeologische erfgoed


Voor de lidstaten betekent de nieuwe bodemstrategie ook dat zij nieuwe tools krijgen om dit daadwerkelijk te kunnen implementeren. Hier valt ook wet- en regelgeving onder: vóór 2023 komt er een juridisch kader omtrent de regels op het gebied van bodemgezondheid.

Tot slot is de EU van plan om drempelwaarden vast te stellen waarboven een bodem niet langer als gezond kan worden beschouwd. Voor sommige landen is dat nieuw.

Waarom is het een mijlpaal dat de Europese Commissie de bodemstrategie voor 2030 heeft aangenomen?

De nieuwe bodemstrategie is een mijlpaal omdat er tot voor kort geen speciale wetgeving voor bodembeheer of een gemeenschappelijk beschermingsniveau bestond, zoals die er voor water en lucht wél zijn. Water en lucht worden als gemeenschappelijk goed gezien. Bij de bodem is dat niet het geval. De ecosysteemdiensten die door de bodem geleverd worden, stoppen niet bij kadastrale of nationale grenzen. Iedereen profiteert van een gezonde bodem, die bijvoorbeeld de waterhuishouding reguleert en overstromingen voorkomt. Voor deze paradigmaverschuiving (de bodem als gemeenschappelijk goed) is een hoger beschermingsniveau nodig; een juridisch kader van wettelijk bindende maatregelen. 

Waarom is het zo belangrijk dat de nieuwe bodemstrategie wordt geaccepteerd en geïmplementeerd, zowel op internationaal als lokaal niveau?

Een gezonde bodem is een voorwaarde voor een groot aantal Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties. Zeven daarvan zijn specifiek gericht op bodembeheer: 

  • SDG 2: Beëindig honger, bereik voedselzekerheid en verbeterde voeding en promoot duurzame landbouw
  • SDG 3: Verzeker een goede gezondheid en promoot welvaart voor alle leeftijden
  • SDG 6: Verzeker toegang tot duurzaam beheer van water en sanitatie voor iedereen
  • SDG 9: Bouw veerkrachtige infrastructuur, bevorder inclusieve en duurzame industrialisering en stimuleer innovatie
  • SDG 11: Maak steden en menselijke nederzettingen inclusief, veilig, veerkrachtig en duurzaam
  • SDG 13: Neem dringend actie om klimaatverandering en haar impact te bestrijden
  • SDG 15: Bescherm, herstel en bevorder het duurzaam gebruik van ecosystemen, beheer bossen duurzaam, bestrijd woestijnvorming en landdegradatie en draai het terug en roep het verlies aan biodiversiteit een halt toe

“Gezien het belang van onze bodem voor veel essentiële functies zijn we het aan toekomstige generaties verplicht om onze bodem te herstellen en beter te beschermen.” - Julie Estival


Waarom is bodemverbetering zo dringend en waarom is er zo’n behoefte aan?

Onze bodem bestaat slechts uit een dunne vruchtbare laag en de vorming ervan kost veel tijd. (Wist je bijvoorbeeld dat het genereren van een nieuwe toplaag van drie centimeter duizend jaar duurt?) In diverse rapporten wordt alarm geslagen over de bodemgezondheid in de EU: twee derde van de bodems is al ongezond en verslechtert nog verder door processen als erosie, inklinking, afname van organisch materiaal, vervuiling, verlies van biodiversiteit, verzilting en afdekking.

Een voorbeeld dat de reikwijdte van bodemvervuiling aantoont, komt uit een recent onderzoek waar TAUW in het kader van het ‘HCH in EU’-project samen met zijn consortiumpartners[2] aan heeft gewerkt. Een aspect van dit project was het in kaart brengen van de gevolgen van Lindaan of HCH (een wereldwijd gebruikte, persistente organische verontreinigende stof die in de jaren zeventig werd verboden) en de productie van deze stof in alle 27 EU-lidstaten. Het resultaat is een lijst met 299 locaties waar met Lindaan/HCH is gewerkt. Uit deze lijst blijkt dat de stof vaak - veel vaker en op meer plekken dan gedacht - werd toegepast.

Een andere opdracht binnen dit project betrof het opstellen van een EU-brede strategie voor het beheer van met Lindaan/HCH verontreinigde locaties. In deze strategie is beschreven welke stappen de EU, de landen/regio's en de locaties zelf moeten nemen om de milieuschade van Lindaan/HCH te beperken. Tijdens de afsluitende workshop van het project werden de deelnemers verzocht hierop actie te ondernemen.

 

Wat gebeurt er als we geen actie ondernemen?

Omdat onze bodem van belang is voor veel essentiële functies zijn we het aan toekomstige generaties verplicht om deze te herstellen en beter te beschermen. Doen we dat niet, dan zullen we de negatieve gevolgen ervan ondervinden: onze voedselveiligheid komt in gevaar, micro-organismen die belangrijk zijn voor onze gezondheid worden vernietigd, en we zullen minder goed in staat zijn om klimaatverandering het hoofd te bieden.

De bodem verbindt ons en vormt letterlijk het fundament van ons bestaan. Op onze bodem bouwen we, ontwikkelen we infrastructuur, baggeren we en creëren we natuurgebieden. Vaak staan we letterlijk met ‘de voeten in de klei’ bij het delven of hergebruiken van grondstoffen, het tegengaan van bodemdaling of het ophogen van dijken. Daarnaast vormt de bodem een bron van organisch materiaal voor onze voedselvoorziening en een essentiële voedingsbron voor planten en bomen die CO2 uit de lucht halen. Je kunt dus stellen dat we elke dag opnieuw profiteren van de gulheid van onze bodem. Als we niets doen, raakt de aarde uitgeput. En het is zorgelijk als de bodemdegradatie in dit tempo doorgaat. We moeten dan ook nú ingrijpen. Dus niet enkel profiteren van de gulheid van onze bodem, maar ook iets terug doen.

“Het is ondenkbaar dat zo’n belangrijk onderwerp niet volledig gesteund wordt door onze regeringen. Dus dit is een uitgelezen kans om een enorme stap vooruit te zetten op weg naar een gezonde bodem voor toekomstige generaties.” - Martin Doeswijk


Welke vervolgstappen zijn nodig? Bijvoorbeeld om ontbossing een halt toe te roepen, afvalbeheer te verduurzamen en de bodem weer gezond te maken voor mens, natuur en klimaat?

Om de nodige stappen te kunnen maken, is de steun van alle EU-lidstaten noodzakelijk. Die steun vormt de basis van de wettelijk bindende maatregelen die gaan komen. Daarnaast zijn we er ook groot voorstander van om door middel van voorlichting onze visie op wat een gezonde bodem is, verder te verspreiden.

Het eerste voorstel voor Europese bodemrichtlijnen werd na jaren van onderhandelingen in 2014 ingetrokken omdat sommige lidstaten dwarslagen. Deze nieuwe bodemstrategie geeft de bodem een tweede kans op de broodnodige wettelijke bescherming die nu nog ontbreekt. Daarom moeten we er dit keer voor zorgen dat alle lidstaten bij de volgende Raad Milieu op 21 december 2021 hun steun toezeggen.

Het is ondenkbaar dat zo’n belangrijk onderwerp niet volledig gesteund wordt door onze regeringen. Dus dit is een uitgelezen kans om een enorme stap vooruit te zetten op weg naar een gezonde bodem voor toekomstige generaties.

Een andere prioriteit is de herziening van landbeheer en landinrichtingsplannen om beslag op ruimte te stoppen. Daarnaast is het noodzakelijk om erosie te beperken: elk jaar spoelt er in Europa ongeveer 1 miljard ton aarde weg door erosie!

 

Wat is TAUW’s bodemambitie? Waar streeft TAUW naar?

Wij streven naar een wereld waarin milieumaatregelen niet als beperking worden gezien, maar als kans om onze planeet te helpen herstellen en in harmonie te leven met alle levende wezens. TAUW is voorstander van een holistische aanpak waarbij we rekening houden met het evenwicht tussen alle ecosysteemdiensten die de bodem biedt en de maatregelen om de bodem weer gezond te maken.

Onze omvangrijke expertise op het gebied van bodem- en grondwatervraagstukken kan een rol spelen bij maatschappelijke uitdagingen als klimaatverandering, biodiversiteit, het bestrijden van (diffuse) vervuiling en het creëren van toekomstbestendige leefomgevingen. Dankzij onze kennis van de Europese bodemwetgeving en onze expertise als toonaangevend adviseur op het gebied van bodem en grondwater hebben we een heldere kijk op het behouden en verbeteren van de bodemvitaliteit en bieden hiervoor praktische oplossingen.
 

Hoe draagt TAUW hier (nu al) aan bij? Hoe is dat (inter)nationaal terug te zien in projecten?

TAUW werkt (ook nu al) volgens het gedachtegoed van de nieuwe bodemstrategie waarin alle bodemecosystemen in de EU weer gezond en goed functioneren en vervuilde locaties worden schoongemaakt (bodem, ondergrond en grondwater). Dat is onze core business.

In onze milieu-impact assessments onderzoeken we bijvoorbeeld al welke gevolgen een project (dat vaak gepaard gaat met ruimtebeslag) heeft op biodiversiteit, bepaalde ecosysteemdiensten of de principes van ’natuurinclusief bouwen'. Maar we moeten de bodem vooral blijven zien als een omvattend ecosysteem. Daarom bieden we innovatieve oplossingen met minder ingrijpende technieken en duurzamere herstelmethodes (fytoremediatie, circulariteit of natuurlijke afbraak) die de vervuiling verminderen terwijl andere bodembestanddelen behouden blijven, of die de vitaliteit van de bodem weer versterken.

Hoe wij dit aanpakken? We geven de bodem een stem in belangrijke maatschappelijke opgaven, zoals klimaatadaptatie, energietransitie, voedselproductie, verstedelijking en circulariteit. In de keten beleidsmakers - opdrachtgevers - uitvoerders werken we integraal en telt de stem van de bodem in de keuzes die we maken, en realiseren we waarde. Opdat we onze bodem teruggeven wat zij verdient.

 ------------

[1] https://ec.europa.eu/environment/strategy/soil-strategy_en

[2] Consortium bestaande uit het Nederlandse TAUW (lead consultant), CDM Smith Europe GmbH uit Duitsland en Sociedad Aragonesa de Gestión Agroambiental (SARGA) uit Spanje.

Hoe kunnen wij u helpen?

Leg uw vraagstuk voor aan onze experts, wij adviseren graag.