Na een nat voorjaar zou je bijna de impact van de afgelopen drie droge jaren op onze leefomgeving vergeten. In 2018 heeft de droogte Nederland tussen de 450 miljoen en 2 miljard euro gekost*. Maar de impact is veel groter. Onherstelbare schade aan de natuur bijvoorbeeld, is niet in geld uit te drukken. Nu het stof gedaald is, staan we voor een grote opgave. Hoe richten we ons land zo in dat het beter bestand is tegen droogte en wateroverlast? TAUW werkt aan een stresstest voor het landelijk gebied om dit, samen met partners, verder uit te werken.
Er is veel expertise voorhanden van waaruit legio oplossingen worden aangedragen, soms brongericht, meestal symptoomgericht. De perceptie van droogte en mogelijke oplossingen is voor de betrokken stakeholders heel verschillend. “Landbouw heeft ons land te veel ontwaterd en moet nu zijn verantwoordelijkheid nemen”, “Schades vanuit drinkwaterwinningen op landbouw worden niet voldoende vergoed” en “We hebben genoeg natuur in Nederland, vernatting gaat veelal ten koste van de landbouw”. Daar waar het in de discussies nog vaak over belangen en tegenstellingen gaat, is het belangrijk naar de feiten te kijken en hier goede onderbouwingen bij te vinden.
Daarbij is het de vraag of alle maatregelen die voorbijkomen (verbeteren sponswerking, dempen haarvaten, klimaatbuffers, omvormen vegetatie) evenveel opleveren en passen bij alle landschapstypen. Is het een oplossing om ons paradigma van ‘peil volgt functie’ om te draaien naar ‘functie volgt peil’? Levert dit voldoende op in gebieden die minder door het watersysteem beïnvloed worden? Is dit in heel Nederland toepasbaar? En hoe hoog is het kostenplaatje?
Uiteindelijk moeten we met elkaar een oplossing voor deze problematiek zien te vinden en kiezen voor een robuustere droogte- en overlastbestendige inrichting. Een inrichting die enerzijds past bij het natuurlijke systeem en anderzijds ook nog past bij de eisen vanuit de verschillende functies. Wij zijn ervan overtuigd dat feitelijke systeemkennis (bodem-, water-, ecosysteem) leidt tot robuustere inrichtingsmaatregelen. Door inzicht te krijgen in het functioneren van het watersysteem krijgen we inzicht in de opgave en de mogelijkheden. Hoe gevoelig is het voor overlast en hoe gevoelig is het voor droogte? In hoeverre kunnen we het watersysteem sturen met maatregelen?
Als voorbeeld nemen we een gebied op de flanken van een stuwwal. Daar is de gevoeligheid voor droogte waarschijnlijk groter dan de gevoeligheid voor overlast, tenzij er keileem dicht onder het maaiveld zit. Ook wordt het hier lastiger om te sturen in je watersysteem; naast het verondiepen van de beek en het omvormen van vegetatie zijn er weinig sturingsmogelijkheden. Een deel van de oplossing zit hier in het accepteren en/of aanpassen, de voorlaatste stap uit het kwintet ‘hoe om te gaan met water’ (zie figuur hiernaast uit onze 'Whitepaper Droog, droger, droogst' die onderaan dit artikel te downloaden is). In een beekdal is het juist makkelijker om te sturen op droogte; een andere inrichting van het beekprofiel kan een gebied al droogtebestendiger maken. Maar dit kan wel leiden tot meer wateroverlast. Wat is dan leidend? Het voorkomen van droogteschade of het voorkomen van natschade?
Om tot ‘ongekleurde’ feitelijke systeemkennis te komen is het soms nodig om de kennis van het bodem-, water-, ecosysteem voor een specifiek gebied te vergroten of te verdiepen. Bijvoorbeeld door middel van monitoring, onderzoek, modelleren of een combinatie hiervan. Op basis van deze (feitelijke) bestaande kennis en data kunnen veelal al de eerste richtinggevende (beleids)keuzes gemaakt worden. TAUW wil graag in deze opgave ondersteunen door de mogelijkheden te verkennen aan de hand van een stresstest voor het landelijk gebied. Met deze stresstest - die gebruik maakt van bestaande data en kennis - krijgen we op quickscan-niveau inzicht in hoe gevoelig een gebied is voor droogte en overlast, en in hoeverre je hierin kan sturen met maatregelen in het bodem-, water en ecosysteem (en indien wenselijk ook landgebruiksfuncties). Zo kunnen overwogen keuzes gemaakt worden. Want niet in elk gebied valt evenveel effect te behalen, en de maatregelen zullen niet altijd even kosteneffectief zijn.
Tijdens het Symposium Bodembreed op 3 juni 2021 gaan we tijdens de sessie Klimaatadaptatie en het natuurlijk systeem verder met partijen in gesprek over deze opgave en horen graag welke oplossingen zij voor zich zien, en of de stresstest kan bijdragen 
aan een betere inrichting van het watersysteem en daarmee aan de klimaatopgave. Ook als u niet bij het symposium aanwezig bent, bespreken wij dit graag met u!
Wij willen het concept van de stresstest voor het landelijk gebied graag samen met partners verder uitwerken. Naast dit concrete idee hebben we diepgaande hydrologische kennis, een systeemblik, ervaring met het samenbrengen van deze informatiebronnen tot heldere visualisaties en ervaring met gebiedsprocessen en klimaatdialogen. Een deel van onze visie hebben we beschreven in de onze Whitepaper Droog, droger, droogst'.
(* Bron: Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat - Economische schade door droogte in 2018)
Leg uw vraagstuk voor aan onze experts, wij adviseren graag.
